Yankı Yazgan: Depremzede çocukları dinlemek birinci ve en kıymetli adım

Zelzeleden ziyan gören çocukların hayata karışmalarına, eğitimlerine devam etmelerine, ruh sıhhatlerini yine kazanmalarına yardımcı olacak yaklaşımlar nasıl olmalı? Uzmanlar sarsıntı bölgesinden göçüp öbür kentlere gelen çocuklara davranışlar konusunda sıhhat çalışanlarının, ailelerin, eğitmenlerin ve yakınlarının korkularını giderecek, çocuklarla bağlantıda yol gösterecek açıklamalar yapıyorlar.

Psikiyatrist Yankı Yazgan, Birgün gazetesindeki köşesinde, depremzede çocuklara yaklaşımın nasıl olması gerektiğine ait görüşlerini aktardı. Yetişkinlerin, “yanlış bir kelam söylemek, yapmaları gereken bir davranışı yapmamak, uygun kaçmayacak bir soru sormak, çocuklara gülümsemek ya da gülümsememek, gözyaşlarını göstermek ya da göstermemek…” üzere tasaları olduğuna değinen Yazgan, “Bugün on binlerce acı, makûs haber neredeyse tıpkı vakit dilimi içine sıkıştığında, doğurduğu acının altında ezilmemek mümkün değil. Acının yoğunluğu, yaşadığımız şokun tesiri kısmen hafiflerken, birebir ölçüde azalmıyor” diye yazdı.

Yazgan, “Travmayı travma olmaktan çıkarabilir miyiz?” başlıklı yazısında şu görüşleri lisana getirdi:

“Empati reflekslerimizdeki artış zihnimizde ‘incitmeme’yi hâkim kılıyorsa, bu hâkim davranış eğiliminin ve canlandıracağı sezgilerin bize yol göstermesi de mümkün. İncitme mümkünlüğünü aklımıza getirmemizle başlayan bu süreçte, bir öğrenciye yanlış bir kelam ya da bir hastamıza yanlış bir hareket yapmamız mümkünlüğü giderek azalıyor. Yeniden de bir doktor şu örneği veriyor, ‘enkazdan çıkartıldığı üzere gelen çocuğun elindeki yumuşak oyuncağı çamurlu diye elinden aldım, gel temizleyelim diye. Akabinde çocuğun ağlamasını durduramadım, kendimi çok berbat hissettim.’ Kayıpları olan bir kişinin elinde ne varsa ona dokunmaması gerektiğini düşünememiş olmasına hayret ediyor. Halbuki, çocuğun çektiği acıya tanıklık, bildiğimiz fakat şimdi bildiremediğimiz anne-baba vefatı ya da az sonra gireceği ameliyatta bedeninin bir kesimini kaybetme mümkünlüğünün yüksekliği ile gelen telaş, bir şeyler yapma dileğini doğurmaz mı? Sezgilerin yol göstericiliği nerede? Meğer birazdan çocuğun ağlaması duracak, çamurlu oyuncağına sıkı sıkı yapışırken yanında bulunmaya devam etmiş olan, ‘kaybetmediği’ tabibin kelamlarına daha açık hale gelecek. Ne konuşulacak ya da söylenecekse, nasıl olacağı üzerine düşünebilecek.

Uzman reçetelerindeki bilgiler bu sabırlı bekleyişten, acının altında bir müddet ezilmeye razı oluştan sonra işe yarayacak. Çocuklarla konuşurken, çalışırken, onları dinlemekle başlamak, dinlemeye hazır olmak sıkıntı etkileşimlerin açılışı olabilir. Bu ebeveynlik kitaplarında çok söylenip az yapılan tavsiyenin birinci sonucu, yetişkinlerin her bahiste anında bir yanıt verme ya da bir yol gösterme refleksini bir müddet ertelemesi olur. Böylelikle yetişkin ezber olmayan, sezgilerinin de takviyesini alan, kendisine yabancı gelmeyen gerçek yaklaşımlar gösterebilir. Bu türlü olması sahiciliğin, o sayede kurulan bağın sürmesine imkan verir. Sahiciliği sağlayan, ezberden kelamları bir kenara koymamızla kendine çıkış bulan empati sistemi olur. Hastanenin ya da okulun curcunası içinde bu türlü şeyler olabilir mi, gerçekleşir mi? Bugüne kadar yapabildiğimiz bu yaklaşımları artık yapamayacağımız niyeti, ya da hissi, travmanın bir tesiri sayılır.

Her çocuğun gelişimsel farklılığının birkaç ortak belirleyicisi var. Örneğin, yaş ile bağıntılı bir kazanım olan soyut düşünebilme, mevtin geri dönülmezliğini anlamaya imkân verir. İçinde olduğumuz gerçeğin içinde olmadığımızda varlığını sürdürebildiğini ya da gerçeğin varlığı sona erdiğinde içimizdeki varlığının devam edebildiğini ‘anlamamız’ için gereken bilişsel fonksiyonlar çok sayıdadır: bellek, hatırlama, tıpkı anda birden çok süreci zihnimizde canlandırabilme, hislerimizle kanılarımız ortasındaki eşgüdümü. Bu fonksiyonların gelişim suratı çocuklar ortasında değişkendir. Özellik yoksulluk, travmatik ömür olayları ya da genetik yatkınlık üzere etkenler bu suratı etkileyebilir. Anlatılanları ve yaşananları anlamak ve manalandırmak, hayat üzerinde bir tesir oluşturabilmek, öğrenmek, diğerleriyle bağ kurmak üzere insani özellikler bu yerde ruhsal yapımızı şekillendirir. Neyi anlayabileceği kadar, anlayabildiğini ne kadar sindirebileceği de çocuğun yaşadığı kayıpların travmatik tesirini hafifletir, kalıcı ruhsal bozuklukları önler. Sindirme, dayanma yanınızda olan birisiyle mümkün olur. ‘Çocuğun elini tutsam mı, kaybettiği babasını hatırlatırım da, ziyan verir miyim?’ diye düşünen bir hemşire, hatırlamanın ıstırabını elinden tutan birisinin olmasının rahatlatıcılığı telafi eder diye düşünüp sezgisinin yolundan gitmiş. ‘İyi ki yapmışım’ diye anlatıyor.

Standart bilgiler ve davranış reçeteleri empatimizin beslediği sezgiler kadar güçlü kılavuz olmasa da bu sistemin acı ve endişenin tesiriyle devreye bir türlü giremediği anlarda, başlangıçlarda işe fayda. Örneğin, herkesin söylediği kadar (ya da ‘yeterince’) üzgün hissedemediğini söyleyen bir öğretmen bundan duyduğu suçluluğu yenebilmek için en üzgün, en acıklı cümleleri kurduğunu, çocukları hislerini söylemeleri için soru yağmuruna tutarak faaliyetler yaptırtarak onlara yaklaştığını ekledi. Lakin tekrar de ne keder hissini hissedebilmişti, ne de çocukların muhtaçlığı olan sakin ve dinlemeye hazır kişi olmuştu. Şokun uzayıp gittiği durumlarda donukluk, anlamsızlık duygusu, hissedememe üzere his değişikliklerinin bir reaksiyon olduğunu bir Instagram postunda okuyunca ’10 yıl terapiye gitmiş üzere oldum’ latifesiyle kendine gelmişti. Ruh sıhhati uzmanlarından birçok kişinin bu durumla bağlı olduğunu bildiği birçok yansıyı ve duyguyu kendisinde ‘teşhis’ edememiş olması uzman olmayanlara bir şey söylüyor olmalı: Kendi kendimize, yalnız olmak bu türlü vakitlerde zihnimizin olağan işleyişini bozar, bildiğimizi ‘unutturur’, yaşadığımızı görmemizi pürüzler.” (HABER MERKEZİ)