Suriye ve Türkiye’de zelzele sonrası siyaset: 3 soru, çok karşılık

Marc Pierini*

Depremden sadece bir gün sonra, Avrupa Kurulu Lideri Ursula von der Leyen ve İsveç Başbakanı Ulf Kristersson, “Türkiye ve Suriye halkını desteklemek emeliyle bir Bağış Konferansı (…) düzenlemeye talip olmak” üzere beklenmedik bir teşebbüste bulundu. Avrupa Kurulu bu davete onay verdi. Artık Avrupa Birliği (AB) başkanları, Suriye rejimini meşrulaştırmadan ve son derece tartışmalı bir seçim sürecinde olan Türkiye’nin idaresine kısmi de olsa onay vermeden, kelamlarını yerine getirmeli.

Böylesine sıra dışı bir trajedinin ardından, varsayım edilebileceği üzere siyasi seviyede kimi ziyaretler gerçekleşti: En az bir devlet lideri (Katar), beş dışişleri bakanı (Ermenistan, Almanya, Yunanistan, İsrail ve ABD), iki Avrupa Kurulu üyesi, iki Avrupa Parlamentosu üyesi, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ve Birleşmiş Milletler (BM) kurumlarının önderleri Türkiye’yi ziyaret etti. Suriye’de gerçekleştirilen ve büyük kısmında BM yetkililerinin bulunduğu resmi ziyaretlerse çok daha azdı.

Dayanışmanın ötesinde, buna misal ziyaretler bu ülkelerin önderlerinin siyasi iştahını uyandırıyor. Yaklaşan bağışçılar konferansına ait karşımızda en az üç soru var ve bu soruların kolay yanıtları yok.

AB, TÜRKİYE’DEKİ SEÇİMLERDE TARAFSIZ KALMALI

Buradaki en öncelikli soru, konuk listesi. Konferans, tabiatı gereği teknik nitelikte olacak ve Avrupa Komşuluk ve Genişlemeden Sorumlu Kurul Üyesi Oliver Varhelyi ile bu hafta Türkiye’yi ziyaret eden İsveç Milletlerarası Kalkınma İşbirliği ve Dış Ticaret Bakanı Johan Forssell başkanlığında gerçekleşecek. BM kuruluşlarının yanı sıra büyük çaplı memleketler arası bağışçılar ve bir Türk bakan davet edilecek. Halihazırda, Suriye ile bağlantılar insani problemlerle sonlu olduğu için konferansta da durum farklı olmayacak. Ukrayna’ya karşı sürdürdüğü savaş ve peşinden gelen yaptırımlar sebebiyle Rusya davet edilmeyecek. Şu anda acil durum basamağına dahil olan, memleketler arası kabul görmüş sivil toplum kuruluşlarının (STK) yanı sıra kent planlama ve mimarlık konusunda uzmanlaşmış STK’lar ve sarsıntıdan etkilenen bölgelerdeki belediye yetkilileri de buraya davet edilmeli.

AB açısından, Türkiye seçimlerinde tarafsız kalmak büyük bir mecburilik. Ankara, bağışçıların, ülkenin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı ve gerçekçi olmakla birlikte son derece siyasi bir amaç olan ‘bir yıl içinde yine yapılanma’ planlarını onaylamasını bekleyecek. Bu mümkün değil; bu durum Türkiye halkında büyük bir öfkeye neden olur. Buna rağmen, milyarlarca dolar fiyatındaki yardım, büyük ihtimalle Türkiye’nin mevcut cumhurbaşkanı açısından bir zafermiş üzere takdim edilecek. Türkiye’deki seçimlerin hangi tarihte gerçekleşeceği konusundaki belirsizlikler de hesaba katıldığında –zira cumhurbaşkanı çelişkili sinyaller veriyor-, Batılı başkanlar siyaset alanından uzak kalmalı.

Dahası, kimi AB başkanları, konferansı Türkiye’yi İsveç’in NATO’ya dahil olma planı karşısındaki itirazından vazgeçmeye ikna etmek doğrultusunda bir fırsat üzere görmeye meyilli olabilir; lakin bu teşebbüs tam aksi istikamette, Ankara’ya bahisleri bir kere daha yükseltme imkânı tanır. NATO’nun genişleme sıkıntısını, zelzele sonrası toparlanma çalışmalarıyla birbirine karıştırmanın gereği yok.

SURİYE’DEKİ ÜÇ HUDUT NOKTASI BİR YIL AÇIK KALMALI

İkinci soru, insani yardım, rehabilitasyon ve tekrar inşa projeleri ortasındaki bilindik tartışmalar ile aksiyon öncelikleri etrafında dönüyor.

Gösterge niteliğindeki bir acil muhtaçlıklar listesi şunları içermeli: Uzun vadede asbest, kimyasal husus ya da çimento gibisi inşaat gereçlerinin toprakları ve yeraltı sularını kirletmesini önlemek emeliyle sarsıntı enkazının kontrollü bir biçimde kaldırılması; inşaatlar için sıkı kontrol prosedürleri de dahil olmak üzere, fay sınırlarını ve sarsıntı önleyici normları da dikkate alan kent planlama, gereç ve inşaat müsaadeleri; su ve kanalizasyon, elektrik, ulaşım ve irtibat gibisi kamu hizmetlerinin ve okullar, hastaneler, nüfus ve paklık gibisi toplumsal hizmetlerin yine düzenlenmesi ve son olarak, süreksiz konut projeleri ve temel mesken eşyalarının dağıtılması.

Türkiye’deki Suriyeli mültecilere ve Suriye’nin kuzeyinde yaşayan yerinden edilmiş bireylere verilen dayanağın devam ettirilebilmesi, Türkiye’deki siyasi güçlerin büyük kısmının mültecileri Suriye’ye geri göndermeye ait isteği ve mutabık kalınan bir muahede olmamasına rağmen iç savaşı bitirme çerçevesi içerisinde Suriye’nin kuzey bölgelerinde kontrolü yine ele geçirme gayesi hesaba katıldığında, bilhassa keskin bir sorun. Bağışçılar konferansı, Suriyeli mültecilere ve yerinden edilmiş bireylere sağlanan dayanağın azalmasına yol açmamalı. Şu anda, milletlerarası insani yardım konvoylarının kullanımı için Türkiye’den Suriye’nin kuzeyine açılan üç hudut noktası mevcut: Bu muvaffakiyet bir yıl boyunca devam ettirilmeli.

ŞİMDİ İNSANİ MEVZULARA YOĞUNLAŞMALI

Son olarak, üçüncü problem, konferansın sonucunun çerçevelenmesiyle alakalı. Mevcut durum göz önünde bulundurulduğunda, konferans siyasi özelliklere sahip resmi sonuçları kabul edemez. En yeterli ihtimalle, konut sahibi ülkeler tarafından ön uzlaşma notunda belirtilen gereksinimlere değinen bir taahhüt listesiyle neticelenecek. Akabindeyse, her bağışçı, vaatlerini saha prosedürleri ve büyük olasılıkla siyasi tercihleri doğrultusunda yerine getirecek.

Hiç kuşku yok ki Körfez ülkeleri Suriye’deki Beşar Esad rejimine milyarlarca dolarlık yardım aktarmaktan çekinmeyecek ve Katar da Türkiye’ye cömert biçimde yardım edecek. Batılı bağışçılar Suriyeli depremzedelere BM sistemi ve STK’lar vasıtasıyla yardım sağlayacak ve Ankara’yı çeşitli kurumlar üzerinden destekleyecek; bu sayede vaatlerinin yalnızca hükümet eliyle yönlendirilmesinden kaçınacaklar. Sıkı mali ve teknik kontroller gerektirdiğinden, bu durum, boş çekler ya da bütçe dayanağı olmayacağı manasına geliyor.

Tahmin edilebileceği üzere, Suriyeli ve Türk başkanlar mümkün olduğunca çok siyasi yarar sağlamaya çalışırken, etraf ve inşaat standartları üzere sıkıntılar büyük ihtimalle göz gerisi edilecek. Şam, Batılı ülkelerin gayesinin bilakis, Suriye’nin siyasi olağanlaşmaya kavuştuğu izlenimi yaratmak isteyecek.

Konferansa paralel biçimde, Suriye, büyük olasılıkla -Rusya’nın desteklediği pozisyon itibariyle- şu anda kendi topraklarında bulunan Türk kuvvetlerinin bölgeden ayrılması ve tüm hudut kontrollerinin kendisine bırakılması ve böylelikle yine inşa sürecinin başlaması gerektiği fikrinin altını çizecek. AB açısından, zelzeleden etkilenen insanlara sağlanan takviye, siyasi tartışmalara yer bırakmayacak halde en yüksek öncelik olmaya devam etmeli.

Avrupa Kurulu ve İsveç dikkat cazibeli bir davet yaptı. Artık, insani mevzular üzerinde ağırlaşmaları gerek.

*Yazının özgünü Carnegie Europe sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)