Ruhlar da enkaz altında: ‘Diyanet’in danışmanı değil, uzmanlar tedavi eder’

Özgür His Durgun

Maraş merkezli 11 ili sarsan sarsıntı, öncelikle bölge halkı başta olma üzere tüm ülkenin ruhsal sıhhatini olumsuz etkiledi. Türk Psikologlar Derneği, Türkiye Psikiyatri Derneği, Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği, Toplumsal Dayanışma için Psikologlar Derneği, Hayata Dayanak Derneği üzere meslek kuruluşları ve sivil toplum aktörleri, depremzedelere ruhsal takviye için bahisle ilgili uzmanları seferber etmeye çabalıyor.

Ancak istekli psikologlar, bölgeye yönlendirilmek için bürokratik süreçlerle uğraşırken, Diyanet İşleri Başkanlığı, zelzele bölgesine ‘manevi danışman’ gönderildiğini duyurdu. Ruh sıhhati uzmanları, sarsıntılar sonrasında önemli ruhsal problemler yaşayan depremzedelere yönelik dayanak sürecinde birinci temasın bu alanın profesyonelleri tarafından kurulması gerektiğine dikkat çekiyor.

SÜNNİ İSLAM BEDELLERİNE ODAKLI MANEVİ REHBERLİK

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı, sarsıntının birinci günü öğle saatlerinde yaptığı açıklamada, Maraş’a 116, Adana’ya 100, Hatay’a 108, Gaziantep’e 53, Osmaniye’ye 64, Malatya’ya 62, Adıyaman’a 33, Diyarbakır’a 67, Şanlıurfa’ya 65, Kilis’e 28 psikososyal takviye çalışanı sevk edildiğini duyurdu. Enkaz altında kurtarılmayı bekleyen beşerler varken, mescitlerden sela okutarak reaksiyon çeken Diyanet İşleri Başkanlığı da zelzelenin üçüncü günü yaptığı açıklamada, bölgeye gönderilen diyanet işçisinin insanı yardım ve ‘manevi destek’ konusunda çalışmalarını sürdürdüğünü bildirdi. Lakin manevi dayanağın ne olduğu meçhul.

Ülkemizde manevi danışmanlık ve rehberlik alanında hizmetler, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Din Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde sürdürülüyor. Dünyada da çeşitli örnekleri olan manevi rehberlik Avrupa ülkelerinde dini olduğu kadar dini olmayan inançlarla ilgili yardım ve takviyesi de kapsarken, Türkiye’deki uygulama biçiminde Sünni İslam bedellerinin öne çıkarıldığı bir yaklaşım izleniyor. Sarsıntı bölgesinde yaşayan önemli bir Alevi nüfusun yanı sıra, Hristiyan inancına mensup halkın da olduğu düşünüldüğünde, uygulamanın kapsayıcılık ve kucaklayıcılık açısından meseleler yaratabileceği tartışılıyor.

‘İLK TEMAS PROFESYONELLER TARAFINDAN KURULMALI’

Manevi danışmanlar, hastane, ceza infaz kurumu, huzurevleri, öğrenci yurtları üzere kurumlarda ön plana çıkıyor. Örneğin, ceza infaz kurumlarında 1983’ten beri var olan ‘cezaevi vaizliği’ bir çeşit manevi danışmanlık fonksiyonuna sahip. 2003’te açılan Aile ve Dinî Rehberlik ofislerinin yanı sıra AFAD, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Sıhhat Bakanlığı ve Yeşilay üzere kurumlarla imzalanan protokoller, manevi danışmanlığın kurumsal alanını bir oldukça genişletmiş durumda. Bugün ayrıyeten Türkiye’de pek çok üniversitede manevi rehberlik, bir yüksek lisans programı olarak öğrenci kabul ediyor.

Ruh sıhhati uzmanları, sarsıntılar sonrasında önemli ruhsal sıkıntılar yaşayan depremzedelere yönelik takviye sürecinde birinci temasın bu alanın profesyonelleri tarafından kurulması gerektiğine dikkat çekiyor. Uzmanlar, vakit ilerledikçe ruhsal birinci yardımın yerini uzun periyot psikoterapi hizmetlerinin alacağını ve bunun kapsamının maneviyatın çok ötesinde bir yaklaşım ve uzmanlık gerektirdiğini belirtiyor.

Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği İdare Heyeti Lideri Didem Doğan

‘MANEVİ DAYANAK HİZMETİ ASLINDA HALKI YATIŞTIRMA ÇABASI’

Konuyla ilgili Psikoterapi ve Psikososyal Çalışmalar Derneği İdare Şurası Lideri Didem Doğan, “Manevi rehber yahut danışmanların biz klinik psikologlardan evvel bölgeye gönderilmesini biraz da halkı yatıştırmaya dönük bir uğraş olarak okuyoruz” dedi.

Depremzedelerin ruhsal dayanak muhtaçlığının ne tarafta olduğunun yeterli anlaşılması gerektiğine dikkat çeken Doğan, “Bize ulaşan depremzedelerden yahut yakınlarından aldığımız bilgilere nazaran, beşerler korkuyor, uyku sorunları yaşıyor. Ajite davranışlar, davranış bozuklukları üzere akut belirtiler sergiliyor. Bunların hiçbiri olağandışı yansılar değil, zira zati yaşanan olağan değil. Lakin burada kritik sorun, insanlara muhtaçlık duydukları dayanağı kimin verdiği” dedi.

Akut travma süreçlerine dair bilgi ve deneyimi olmayan bireylerin bu takviyesi vermesinin travmayı daha da artırabileceği istikametinde ikazda bulunan Doğan ‘’Manevi takviye için orada olduğu söylenen beşerler ruhsal birinci yardım eğitimi aldılar mı? Akut devirde nasıl psikososyal takviye verebileceklerine dair bilgi ve deneyime sahipler mi?” sorularını yöneltti.

‘GÖNÜLLÜ PSİKOLOGLAR BAKANLIKTAN MÜSAADE BEKLEDİ’

Ruhsal sıhhat hizmetleri alanında bir uyum sorunu ve belirsizlik olduğuna değinen Doğan, bu süreçte istekli psikologlar olarak alana gitmek ve çalışmak için bakanlıktan uzun müddet müsaade beklendiğini hatırlattı. Doğan şöyle devam etti: “Her toplumsal travmada belirsizlik durumu olur fakat Maraş merkezli sarsıntının üzerinden iki hafta geçmiş olmasına karşın belirsizlik durumu hala sürüyor. Yaşanan belirsizlik bizim işlerimize de yansıdı. Günlerdir alana gitmek için uzman arkadaşlarımızı organize etmeye çalışıyoruz, eğitimler veriyoruz, çevrimiçi yahut yüz yüze depremzedelere yönelik ruhsal birinci yardımda bulunuyoruz. Bakanlıktan alana inme konusunda müsaadeleri şimdi alabildik.”

‘DEPREMZEDELERE ‘ÜZÜLMEYİN, İSYAN ETMEYİN’ ÜZERE TELKİNLERDE BULUNMAK ZİYAN VERİR’

Doğan, sivil alanda pek çok meslek örgütü varken önceliğin manevi danışmanlara verilmesinin ‘’Depremzedelerin psikoloğa muhtaçlığı yok, devlet olarak neye gereksinim olduğunu ben belirlerim” manasına geldiğini belirtti. Doğan, “Manevi danışmanları beşerler talep ediyor mu? Şu anda bunun vakti mı? Üstelik o coğrafyada Sünnileri yanı sıra Alevlerin, Hristiyanların da yaşadığı yahut inanmayan bireylerin de olduğu düşünülürse, yapılan şey aslında din vesilesiyle toplumun yatıştırılma gayreti. Bu yaşananları bir metafor olarak tabir etmem gerekirse; bu problem de adeta enkaz altında kalsın isteniyor” dedi.

Depremzedelere “Üzülmeyin, isyan etmeyin” üzere telkinlerde bulunmanın insanlara ziyan vereceğini tabir eden Doğan, “Orada yakınlarını kaybeden beşerler kendilerini hayatta kaldıkları için hatalı hissediyor. ‘Halimize şükredelim, Allah verdi, Allah aldı, Yazgı böyleydi’ üzere tabirler bu olayda ihmali olanlara yönelik öfkeyi dindirme müdahalesinden öteye gitmez. Bastırılan şey kesinlikle geri gelir” diye devam etti.

Türk Psikologlar Derneği Genel Koordinatörü Cebrail Polat

‘RUH SIHHATİ HİZMETİ UZMANLAR TARAFINDAN VERİLMELİ’

Depremin akabinde psikososyal hizmet verecek bireylerin bilimsel eğitim almış ve kâfi donanıma sahip olmaları gerektiğini vurgulayan meslek kuruluşlarından biri de Türk Psikologlar Derneği.

Dernek tarafından kamuoyuna yapılan açıklamada, zelzele bölgelerine manevi danışman gönderilmesinin mevcut ruh sıhhati meslek mensuplarının vazife alanlarının ihlaline neden olacağına dikkat çekildi ve şöyle denildi: “Bireylerin mensup oldukları dinlerle ya da inançlarla ilgili din adamlarından dini bilgi ve dinî rehberlik almaları temel insan hakkıdır fakat ruhsal zorlanma, hastalık ya da bozukluklarda alınması gereken ya da sunulması gereken, ruh sıhhati hizmetidir. Ruh sıhhati hizmeti de ilgili alanlarda yetişmiş olan ruh sıhhati meslek mensupları yani psikologlar, klinik psikologlar, psikiyatri doktorları tarafından verilmelidir.”

Türk Psikologlar Derneği Genel Koordinatörü Cebrail Polat ise travma alanının çok hassas olduğunu belirterek; “Farklı meslek örgütlerinden şahısların, ruhsal dayanak ismi altında niteliksiz eğitim yahut sertifikalarla bu cins bir işe girişmesi başta depremzedelere, akabinde kendilerine faydadan çok ziyan getirir. Biz Türk Psikologlar Derneği olarak her psikoloğu bölgeye göndermiyoruz, uzmanlık alanına nazaran kıymetlendiriyoruz. Gidecek olan uzmanlarımızı da alana hazırlamak üzere ayrıyeten süpervizörlük yapıyoruz” diye konuştu.

Polat, “Derneğimizin Türkiye’deki her şubesinde hazırlıklarımızı tamamladık. Zelzele bölgelerinde gerçekleştireceğimiz psikososyal dayanak çalışmaları için çıktığımız istekli davetine 8 bini aşkın müracaat aldık. Sarsıntısı izleyen birinci hafta içinde Ankara merkezimizde başşehre ulaşan depremzedeler ve çocuklarla çalışmalara çabucak başladık. Sarsıntının akut devri dediğimiz devir yavaş yavaş bitiyor. Hasebiyle artık alanda daha profesyonel uzmanlara gereksinim var. Maraş Sarsıntısı Travma, Afet ve Kriz Ünitesi Genel Uyumu olarak çalışmalarımız büyük bir takımla acilen sürdürüyoruz” biçiminde bilgi verdi.

Acil Durum Ruh Sıhhati ve Psikososyal Dayanak Uzmanı Hasret Çolak

‘TEMEL UNSUR ZİYAN VERMEMEK OLMALI’

Deprem bölgesinde çalışmalarını sürdüren sivil toplum kuruluşlarından Hayata Dayanak Derneği, öncelikli olarak çocuk odaklı psikosyal takviye çalışmaları yapıyor. Derneğin alandaki görevlilerinden Acil Durum Ruh Sıhhati ve Psikososyal Takviye Uzmanı Hasret Çolak, sarsıntılar sonrasında telefonla yaklaşık 2 bin muhtara ulaştıklarını ve yüzde 42’sinin bölgede ruhsal takviye gereksinimi olduğunu aktardığını kaydetti.

Bu oranın çok yüksek olduğunu söyleyen Çolak, şöyle devam etti: “Travma, çok hassas yaklaşılması ve hakikat vakitte hakikat müdahalelerle dahil olunması gereken epeyce hassas bir bahis. Herkesin yaşadığı kuvvetli hayat tecrübelerine nasıl tepki gösterdiği kendine has ve biricik. Birçok meslekte olduğu üzere en temel prensibimiz, ‘zarar vermemek.’ Bireyler, travmatik hayat tecrübelerinin olumsuz tesirlerini azaltmak için kişisel olarak dini inançlarından ya da kültürel pratiklerinden faydalanabilirler. Lakin bu travmatik sürecin ve travma sonrası ortaya çıkan his ve davranışların sebeplerine dair bilgisi olmayan rastgele bir kişinin yapacağı müdahale, en temel unsur olan ‘zarar vermeme’ prensibine karşıt hareket etmek manasına gelir. Bu nedenle bilhassa sarsıntıdan direkt etkilenmiş ve ruh sıhhati badireleri yaşayan çocuk ve yetişkinlerin kesinlikle uzmanlarla temas etmesi hayati değere sahip. Örneğin, sarsıntı yaşamış çocuklarla bir çalışma yaparken, bu çalışmayı nerede, nasıl, hangi tecrübeye sahip uzmanlarla, hangi gereçleri kullanarak, hangi oyunlarla ve materyallerle, ne kadar müddet yapacağınız üzere ve daha birçok ayrıntısı planlamanız gerekiyor. Lakin maalesef her çalışmanın bu biçimde hazırlanmadığını görüyoruz” dedi.