Fay sınırında Acil Durum Planı

Bahar Göçer*

Zaman akıp gidiyor ve biz güç günler yaşıyoruz. Çaresizlikler, yerini biraz daha sorun çözmeye bırakırken, mağduriyetler de yavaştan gideriliyor. Vakit her şeyin ilacı diyenler, şimdi haklı değiller. Birinci günlerin telaş ve düzensizliği yerini, diğer telaş ve acılara bıraktı. Ülkede iç göçe benzeri bir durum var. Bölgeden ayrılanlar, başlarını sokacakları ve karınlarını doyuracakları bir yer bulma çabasındalar. Çok acının ortasında filizlenen dayanışma ruhu yüreğimize su serpiyor. Gidenler asla geri gelmeyecekler lakin kalanlar bu ülke için ne kadar bedelli olduklarını bilmeliler.

Diğer taraftan sarsıntısı teğe bir yaşamamış bizler içinde de kaygılar filizlenmeye başladı. Ülkede fay sınırı üzerinde yaşayan insanların artık sarsıntı korkusu ve paniği var. Sarsıntı olacak mı? Olacaksa nasıl olacak? Zelzele olursa bizim akıbetimiz ne olacak? Otururken oluşan bir sarsıntı, ani bir ses, abajurun salınımı sarsıntı paniğini tetikliyor. Konutlarında huzurlu hissetmeyen, uyku tertibi bozulmuş beşerler var. İki temel durum bu insanların kendilerini inançta hissetmesini sağlayabilir. Birincisi ve güç olan zelzeleye güçlü sağlam yapılar inşa etmek, ikincisi zelzele olduktan sonra yapılması gerekenleri planlamak. Zelzele sonrası yapılacaklar için, uygun tasarlanmış sarsıntı tatbikatlarına gereksinimimiz var. İş güvenliğinde bu tatbikatlara acil durum tatbikatı deniyor.

“İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik” Çalışma Bakanlığı’na ilişkin bir yönetmeliktir. Acil durumlarda neler yapılması gerektiğini anlatır. Her iş yerinde Acil Durum Planı hazırlanması mecburidir. Acil durum; yangın, patlama, kimyasal zehirlenmesi, doğal afet vb süratli müdahale gerektiren olayları kapsar. Plan iş yerinin şartlarına ve muhtemel tehlikelerine uygun olarak hazırlanır. Bu hazırlanan planın bir de tatbikatı yapılırsa -bizzat şahit oldum- acil durumlarda organize bir halde olaya müdahale edip, az hasarla sonuca ulaşılır. Bu tatbikatlar, iş güvenliği uzmanları ya da konusunda uzman bireyler eşliğinde yapılır.

DEPREM ACİL DURUM PLANI

Diyelim ki bir iş yerinde bu acil durumlardan birini seçtik, bir senaryo hazırladık ve çalışan arkadaşlarla birlikte hazırladığımız senaryoyu uygulayacağız. Öncelikle bu senaryoyu çalışanlarla paylaşırız. Acil durumla ilgili mümkün başımıza gelecek tehlike ve önlemleri aktarırız. Bu acil durumlardan biri de olağan ki sarsıntı. Umarım muhtaçlık olmaz fakat işinize yararsa diye aşağıdaki tecrübeleri size de aktarmak isterim: Sarsıntı apansız geleceği için önlem almaya vaktimiz olmaz. Yapılması gereken bulunduğumuz bölgede hayat üçgeni oluşturacak bir yere, başımızı korumak emelli elimizin içine alıp çömelmektir. Yatağa yakın yerde iseniz yatağı üstünüze örtebilirsiniz. Yakınlarda masa, dolap sağlam ne varsa onun kenarında ömür üçgeni oluşturabilirsiniz. Aşağıda bu üçgenin çizimi var. Bir de elimizin altında temel gereksinimlerin olduğu bir zelzele çantası olabilir. İş yerlerinde bu çanta yapılamayabilir fakat meskenlerde bir köşede hazır bulunabilir. Zelzele esnasında bu çantayı yanımıza alıp ömür üçgeni oluşturacak vakti bulabiliriz. Zelzele esnasında asansör ve merdiven kullanılması uygun olmaz. Merdivenler sağlam değildir ve birinci yıkılan yerlerden biri olabilir. Asansörler, asansör boşluğunda sıkışıp kalabilir ve asansörün düşme ihtimali oluşabilir. Bilhassa üst katlarda iseniz sarsıntı bitinceye kadar yerinizden ayrılmamanız düzgün olacaktır.

İkinci evrede bu konuştuklarımızın uygulaması yapılır. Acil durum vuku bulmuş üzere herkes konumlanır, sarsıntı bitince, süratli fakat sakin yangın merdivenlerine yönelinir. Acil çıkış levhaları takip edilerek, toplanma alanına gidilir. Herkes toplanma alanında bekler. Zira toplanma alanında olmayan şahıslar içerde kalmış ve başına bir şey gelmiş kabul edilir.

TATBİKATLAR HAZIRLIK BASAMAĞINDA ÖNEMLİ

İş yerlerinde daha çok yangın tatbikatı yapılıyor. Zira yangın en sık görülen acil durumdur. Bu tatbikatlar sayesinde çıkan birçok yangının süratli ve az hasarla söndürüldüğüne şahit oldum. Sizlerle yaşadığım bir olayı paylaşmak isterim; Bin şahsa yemek veren bir mutfakta, evvelden yangın çıkabileceği konusunda da uyarmıştık, yangın çıktı. O vakitler yeni tatbikat yapmaya başlamıştık, yangın çok sıkıntı söndürüldü. Yangın esnasında makus reklam olur diye, itfaiyede çağrılmadı. Tıpkı iş yerinde tatbikatlar yapmaya ve acil durumlarla ilgili çalışmalar yapmaya devam ettik. Bir gece birebir mutfakta tekrar yangın çıkmış. Organize olmayı ve yangın söndürmeyi öylesine uygun başarmışlar ki gece vakti yangın süratle söndürülmüş. Ayrıyeten öteki çalışanlar tahliye edilmiş ve itfaiye de çağrılmış. Yaptığımız onca acil durum farkındalık çalışmaları ve tatbikatlar işe yaramış. Sonraki gün muvaffakiyetlerini büyük bir gurur ile anlatmışlardı.

Bunları anlatıyorum, iş yerlerinde yapılan tatbikatlar bütün ülkeye uyarlanarak, paralel tatbikatlar yapılması, bir şeyler için hazırlıklı duruma gelinmesi sağlanabilir. Burada en temel kriterler: Acil durumu uygun planlamak ve ülkedeki insanları ve gerekli kurumları bu plana dahil etmektir. Acil durumlar için başka değerli nokta grupların oluşturulmasıdır. Acil durumlarda tahliye edecek, müdafaa, kurtarma, birinci yardım ve söndürme yapacak takımlar oluşturularak, tatbikatlarda vazifelerini uygulamaları sağlanır. Acil durumda bir yerden komut almak yerine herkesin yapacağı işi bilmesi süratle sonuç almayı kolaylaştıracaktır. Takımların yapacakları işleri bilmeleri düzensizlik ve plansızlığı pürüzler.

Çalışma Bakanlığı’nın hazırladığı ve iş yerlerinde uygulamanın zarurî olduğu bu Acil Durum Planlarını ülke genelinde de uygulamak düzgün olmaz mı? Acil durum olduğu an herkes yapacağı işi bilse vakit kaybetmeden organize olsa, gereksinim anında tabiatıyla kurulan sistem yürüse, motamot bir makinanın start düğmesine basılmasıyla sistemli seri üretime geçmesi üzere organize olsa büyük bir trajediyi önlemede yardımcı olmaz mı?

ACİL DURUM PLANI BİLEŞENLERİN İŞTİRAKİ İLE YAPILMALI

On beş katlı bir bina, bizden İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Doktoru dayanağı istemişti. Epeyce ilgili bir bina idaresi vardı. Onlar ilgili olunca, biz de şevke gelip birlikte bir acil durum planı hazırladık. Bayağı bina sakinlerini Acil Durum takımlarına dahil ettik. Her katta tahliye için bir genç belirledik. Mühendis ve teknik elemanları kurtarma ve muhafaza takımına yerleştirdik. Zira müdafaa ve kurtarmanın, enkaz altında kalan olursa, alet kullanmayı bilen şahıslardan olması uygun olacaktır. Sağlıkçı ve birinci yardım eğitimi alanları birinci yardım grubuna aldık. Keyifli bir tatbikat yaptık. Bina sakinleri kendilerini yeterli hissettiler, bizim için de hoş bir tecrübe oldu. Normalinde iş güvenliğinde bu gruplar çalışanlar ortasından seçilir, biz burada bina sakinleri ile birlikte yaptık.

Öğrendiğim ve uyguladığım tecrübelere bakınca, bu çalışmalar ülke geneline uygulansa nasıl olur sorusu akla geliyor. Biraz Zihni Hudut Projenin kimseye ziyanı olmaz diyerek aşağıda detaya girmeden kolay bir planın nasıl olacağını kendimce üretmeye çalıştım.

Evlerin ve apartmanların kenarlarına küçük bir kulübe yaparak, acil durumlarda kullanılacak ekipmanlardan birer adet konulabilir. Merdiven, kürek, kazma, daire, testere, emniyet kemeri, halat vs aletler bu kulübeye yerleştirilir. Sarsıntıda en çok aranılan aletlerden biri demir kesmek için testere imiş. İşyerlerinde acil durum ekipmanları denilerek bu biçim aletler bulundurmak mecburidir. Yöneticiler binada oturan herkesin listesine sahip olmalı ve o liste şimdiki halde ulaşılır bir yerde durmalı. Acil durumlarda hangi katta ve meskende kimlerin olduğu kolaylıkla tespit edilsin ve ulaşmak kolay olsun. Bina yöneticileri muhtarla iş birliği içinde olmalı. Acil Durumlarda bilgiler süratle yöneticilerden muhtarlara ulaşmalı. Elektrik, doğal gaz kesme, trafiği yönetme halkı bilgilendirme işleri yanında, belediyelere gereksinim listesi bildirme, bölgenin durumunu iletme vb durumları muhtar ya da mahalle sorumlusunun misyonu olmalı. Belediyeler vilayet ve ilçeleri organize etmeli ve eksikleri tamamlamalı. Bu kurgu en üst kademeye kadar giderek bilgi akışı sağlanabilir. Bu plana dâhil olanlarn çok fazla şey sormadan karar verme, aksiyon alma yetkileri olmalı. İnsan beyni, acil durumlarda ve tehlikenin olduğu durumlarda, düşünmeden otomatik karar vererek süratle aksiyon alır. İnsan beyni üzere birtakım aksiyonlar otomatik olarak ilerleyebilir. Mümkün mertebe birçok şey öngörülüp, evvelce ne yapılacağının bilinmesi, otomatiğin çalışmasını kolaylaştırır.

Herkesi bu acil durumlara dâhil etmek, tatbikatlarda acil durum uygulamalarını birlikte ve bütünlük halinde yapmak hoş sonuçlar oluşturacaktır. Bu iş için kurulan gruplar ve acil durumda tertip yapacaklar için de farklı üst seviye eğitimler verilebilir. Tahliyeyi her binanın ve meskenin kendi sakinleri yapabilir. Bu acil ve birinci elden yapılmalıdır. Herkes Toplanma Alanları oluşturulmalı ve bu alanlarda toplanma sağlanmalıdır. Kurtarma grubunda olanlar teknik beşerler olmalıdır. Bu ülkede kurtarma yapacak olanlar, yer altından kazarak maden çıkaran madenciler, bir ömür bu ülkeye konut yapmış inşaat emekçileri, fabrikalarda metal ve demiri değişip dönüştüren emekçiler ve mühendisilerin, acil durumlarda seferberlik üzere, bölgeleri muhakkak olmalı ve bölgelerine gidip müdahale edebilmeliler. Diğer bölgede muhtaçlık varsa da oraya transfer yapılabilmeli. İş güvenliğinde her iş yerinde birinci yardım eğitimi almış çalışanlar vardır. Sağlıkçılar ve bu çalışanlar da anında acil durumun olduğu bölgelere gönderilelibilirler. Bir de iş makinaları da devletin kontrolüne geçmeli ve gerektiği üzere kullanılabilmeli. Birkaç tatbikattan sonra deneyimleyerek düzenlenip bu planlar uygulanır hale getirilebilir. Alışılmış burada yazanlar kolay bir kurgu, bu kurgu geniş kapsamlı ve detaylı oluşturulmalıdır.

ÖNCE TEDBİR ALINMALI SONRA ACİL DURUM PLANI YAPILMALI

Bizim iş güvenliğinde çok önemsediğimiz bahislerden biri de farkındalıktır. Acil durumlar içinde ülke olarak yapılması gerekenlerden biri farkındalığı artırmak olmalı. Ülke olarak algımız genelde şöyle çalışıyor, bizim başımıza makus bir şey gelmez, sarsıntı olmaz yangın çıkmaz, iş kazası olmaz. Bunlar olduğunda da şaşkına dönüyoruz. Bundan sonraki süreçte, başıma bir şey gelmez değil bilakis başıma bir şey her an gelebilir, hatta yarın berbat şeyler olacak üzere her türlü hazırlığı sağlamak, alınacak önlemleri çabucak almak epey değerli. Natürel burada temel misyon tertibi yapacak olan devletin kendisidir.

Tekrar hatırlatmaya gerek var mı bilmem; en kıymetli nokta sarsıntıda bina yıkılmasını ve Acil Durumların oluşmasını önlemek olmalıdır. Biz evvel sağlam binalar yapmalıyız. İkinci tedbir olarak da, ülke Acil Durum Planımızı hazırlamalıyız. İş güvenliğinde kullandığımız bu yolları ülke geneline yaymalıyız. Umarım bir daha böylesi acı cenderelerden geçmeyiz de hoş günlerimiz olur.

Acil Durumlara maruz kalmayacağımız günler yaşamamız dileğiyle.

*A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı